Onderzoek Joods vastgoed in de oorlogsjaren in Meppel

Het college van de gemeente Meppel heeft tijdens de collegevergadering van dinsdag 1 november 2022 kennis gekomen van de onderzoeksrapportage 'Joods vastgoed in de gemeente Meppel, Gedwongen verkoop en rechtsherstel tijdens en na de Tweede Wereldoorlog' van het Drents Archief in Assen.

Tijdens en na de Tweede Wereldoorlog was in Meppel geen sprake van aankoop van Joodse panden door de gemeente, wel is de roof en verkoop gefaciliteerd. Verder heeft de gemeente geen rol gespeeld bij het rechtsherstel van eigendommen van Joodse eigendommen en zijn er geen aanwijzingen te vinden van steun voor Joodse inwoners in het bijzonder. Dit zijn de belangrijkste conclusies uit het onderzoek door het Drents Archief. In 2021 heeft de gemeente Meppel het Drents Archief opdracht gegeven om onderzoek te doen naar hoe de voormalige gemeenten Meppel en Nijeveen zijn omgegaan met Joodse eigendommen ten tijden van en na de Tweede Wereldoorlog. Vanuit verschillende kanten (75-jarige herdenking van de Tweede Wereldoorlog, diverse onderzoeken in den lande, gesprekken in en met de raad) ontstond behoefte aan een dergelijk onderzoek.

Rol bij herdenken

Richard Korteland: ‘Vanuit de situatie waarin wij nu leven is het ongepast hoe er destijds vanuit onze gemeente met mensen is omgegaan. Ik kijk terug op een gevoelloze overheid. Dit onderzoek geeft ons duidelijkheid over het handelen van de gemeente van destijds. Het laat zien dat de gemeente de bezetter niet proactief heeft geholpen en er is geen bewijs dat de gemeente boetes of naheffingen (die buiten de Herstelwet vielen) heeft opgelegd aan Joodse huiseigenaren, erfgenamen of bewindvoerders. Het onderzoek laat echter ook zien dat Meppel de bezetter wel heeft gefaciliteerd door opgevraagde informatie te leveren of verordeningen uit te voeren. Het is belangrijk dat wij de uitkomsten van het onderzoek meenemen in onze herdenkingen. De rapportage wordt ter beschikking gesteld aan de gemeenschap van Meppel en in het bijzonder aan scholen. Daar begint de kennisoverdracht en kan geleerd worden van het verleden. Dit ook met het oog op de huidige situatie waar wij ons in bevinden met de oorlogen om ons heen.’

De uitkomsten op hoofdlijn

Tijdens de oorlog

Tijdens de bezetting zijn ook in Meppel de eigendommen van Joden door de bezetter geroofd en gedwongen verkocht. In Meppel ging het uiteindelijk om 73 van de 154 percelen. De gemeente is zelf niet betrokken geweest bij deze gedwongen verkoop, maar heeft het wel gefaciliteerd. Dan gaat het over zaken als het aanleveren van informatie als de bezetter daarom vroeg, of het toezien op de uitvoering van verordeningen van de bezetter. Onderzoek laat zien dat er geen aanwijzingen zijn te vinden dat er vanuit de gemeente getracht is de doorgang van anti-Joodse bezitsverordeningen en anti- Joodse maatregelen in het algemeen te verhinderen.

Na de bevrijding

Om de rechtsverhoudingen te herstellen van de roof en gedwongen verkoop werd er na de oorlog een aparte instantie opgericht, lokale gemeenten hadden hier geen invloed op. Van alle 73 in Meppel tijdens de oorlog verkochte percelen van Joodse eigenaren zijn uiteindelijk 69 via rechtsherstel aan de oorspronkelijke eigenaar of diens erfgena(a)m(en) teruggegeven. Tijdens de oorlog is de Joodse gemeenschap op een haar na uitgeroeid. Slechts tientallen overleefden de oorlog. Na de bevrijding bevonden Joden in Nederland zich in een maatschappelijk kwetsbare positie. Zij kregen weinig begrip vanuit de samenleving en weinig aandacht vanuit de overheid. In Meppel was dit niet anders. De gemeente overtrad geen regels en zette zich in voor de wederopbouw van Meppel, maar tegelijkertijd zijn er geen aanwijzingen te vinden van steun voor de Joodse inwoners in het bijzonder.

Download de onderzoeksrapportage (PDF) of toegankelijker tekstversie (PDF). U kunt ook een schriftelijke exemplaar opvragen via bestuurssecretariaat@meppel.nl